W regionie poszukiwani są Głuchoniemcy. Do dziś odróżniają się od innych

KATEGORIA: HISTORIA / 25 czerwca 2018

Jesteś z Podkarpacia i nazywasz się Rejman, Szpunar lub Balaweider? Jesteś zatem Głuchoniemcem. Może nawet o tym nie wiesz? W olbrzymiej większości Głuchoniemcy nie odczuwają już odrębności pochodzenia od tzw. rdzennych Polaków. Przez tyle lat sami się nimi stali. Ale kilkaset lat temu wszystko wyglądało inaczej.

W połowie XIV wieku król Kazimierz Wielki zdołał przyłączyć do Polski dolinę Wisłoka, wraz z całą Rusią Czerwoną. Wcześniej, praktycznie przez całe panowanie dynastii Piastów, terenami tymi władali książęta sąsiedniej Rusi. W tym czasie cały pas pograniczny, w tym ziemie wokół dzisiejszego Rzeszowa, Łańcuta, a częściowo i Krosna, były w bardzo niewielkim stopniu zamieszkałe. Rosły tu wtedy olbrzymie kompleksy leśne. Od południa Puszcza Karpacka dochodziła niemal do samego Wisłoka. Podobnie od północy dochodziła do samej rzeki Puszcza Sandomierska. Poza tym na terenie pogranicznym niebezpiecznie było zakładać osady. Dopiero po przyłączeniu Rusi Czerwonej do Polski, na prawie dziewiczych pustkach Kazimierz Wielki rozwinął akcję osadniczą. Właśnie wtedy założono Rzeszów (na miejscu starszej małej osady) oraz Łańcut.

Jeden z możnowładców króla Kazimierza - Otto z Pilczy wykarczował i skolonizował ziemie na wschód od Rzeszowa. Założył wtedy wioski Markową, Albigową, Kraczkową, Hermanową, Husów, Handzlówkę i Soninę. Wszędzie tam sprowadził kolonistów niemieckich z Bawarii i trwale rozwinął te miejsca. Samo miasto Łańcut (również zarządzane przez Ottona z Pilczy) zwało się wtedy jeszcze „Landshut” - identycznie jak rodzinne miasto osadników w państwie niemieckim.

Widok Landshut w Bawarii, „rodzinnego” miasta Łańcuta. Fot. Wikimedia Commons.

Podobny, niemiecki charakter miała kolonizacja innych pogranicznych obszarów ruskich wokół Kańczugi i Krosna, a także terenów pogranicznych polskich wokół Dukli, Strzyżowa a nawet Biecza i innych - bardziej w głębi kraju.

W ten sposób na długi czas wykształcił się specyficzny charakter kulturowy tutejszej ludności. Z jednej strony chłopi ci dość szybko zaczęli posługiwać się językiem polskim, z drugiej jednak, na bardzo długo znacznie odróżniali się od ludności polskiej i ruskiej.

XVI wieczny historyk Marcin Bielski tak opowiada o mieszkańcach tych ziem „...że był to lud gruby, niewaleczny, więc obrócono je do roli i do krów, bo sery dobrze czynią, zwłaszcza na Spiżu i na Pogórzu, drudzy też kądziel dobrze przędą i przeto płócien z Pogórza u nas bywa najwięcej.”

Wincenty Pol, już w XIX wieku, rozwinął nieco bardziej te informacje: „Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny. Całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedlili tak zwani Głuchoniemcy. Od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską, która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedliskami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dialektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu."

Jeszcze ciekawsze i wnikliwsze uwagi pozostawił współczesny Polowi Józef Szujski: "Lud tutejszy nie grzeszy zbytnią urodą, ale jest rosły, silny i wytrwały w pracy, a przytem uczciwy i moralny, w czem przedstawia zupełne przeciwieństwo z sąsiadującymi z nim ludnością ruską i mazurską, która nie posiada w tym stopniu żadnej z powyższych zalet, choć pod zewnętrznym względem przedstawia typ o wiele idealniejszy.”

Dzisiaj dawna odrębność kulturowa ludności zamieszkałej „na Głuchoniemcach” została tylko wspomnieniem. Ale czy na pewno? Wiele razy słyszymy o specyfice kultury ludności małopolski na południe od Wisły, w porównaniu z innymi częściami kraju. Czy w jej charakterystycznych cechach osobowości nie ma jakiegoś udziału właśnie tożsamość Głuchoniemców? Pytanie to pozostawię bez odpowiedzi. To materia do poważniejszej analizy z dziedziny kulturoznawstwa.

A czy sami potrafilibyśmy odróżnić Głuchoniemców. Tak, i to całkiem łatwo - po nazwiskach. Przez wiele wieków przetrwały one jako świadectwo dawnych przemian osadniczych, a dziś stanowią dowód bogactwa kulturowego naszego regionu. Poniżej zamieszczam spis tej części nazwisk, które udało się wyodrębnić badaczom. Sprawdźcie czy Was tam nie ma.

Szahin



Przykłady nazwisk pochodzenia niemieckiego w Małopolsce:

Albrycht (Albrecht), Aszlar (Hassler);

Bader Balawajder/ Balawender/ Walawender (Bärenwälder), Bar (Baur, Bauer), Bartman (Barthmann), Bawor (Bauer), Bek (Beck), Berdel (Berdel), Bajgier (Beiger, Berger), Bester, Blajer (Bleier), Blok (Block), Boczar (Böttcher), Bok (Bock), Bołd (Bold), Braun, Braunek, Benner (obecnie Bonar), Borcz (Bortz), Brach, Brej (Brey), Brągiel/ Brongiel (Briengel), Brozbar (Brunsbaur), Bruk (Bruck), Busz (Busch), Butnar/Bytnar (Büttner);

Cwykiel (Zwienkel), Cwynar (Zwierner), Cyburt (Siebert), Cymerman (Zimmermann) Cypcar (Zipser), Czesnar (Schiessner), Czuchman;

Dopart (Dopphard), Dressler (Dreslar);

Ek (Eck), Englot (Engelhard), Eschenrath, Fajks/Foks (Fuchs), Fichner, Flejszar (Fleischer), Flossnitzer, Fakenday, Firszt (Fürst), Frend (Freund), Fryda (Friede), Frydrych (Friedrich), Fuksa (Fuchs), Fugiel (Vogel);

Gefert (Geppert, Gebhard), Glazar (Glaser), Gocman (Gotzmann), Grebestetter, Gierlach/Gierloch (Gerlach), Glockenbrecht, Grob, Gotfryd (Gottfried), Groma/ Krochmal (Grohmann), Gucwa (Gutz), Guznar (Güßner);

Hap (Happ), Hawer (Hauer), Hejnar (Heiner), Henczel (Hentschel), Herbut (Herbert), Hoffmann, Hofman, Hoc (Hotz), Hallmann, Haechsler, Hansel, Hartman (Hartmann), Ekiert (Eckert, Ekkehard), Hutman (Huttmann), Homa (Hohmann), Huc (Hutz), Hundz (Hunds), Hycnar (Hitzner), Hypnar (Hübner);

Inglot (Engelhard), Ignar (Aigner), Itner (Ittner), Jekiel (Jäckel), Janas (Janess), Jaślar (Jessler);

Kajzar (Kaiser), Kenar (Kenner), Kin (Kühn), Kinel (Kienel, Künel), Klejna (Kleiner), Kluz (Klaus, Klose), Kranc (Kranz), Krause, Krauze, Krukar (Krüger, Kruger), Keller (Kyellar, obecnie Kielar/Kielur), Kiedos (Kiedoss), Kichard (Kienhard), Klejman (Kleinmann), Kolb, Kochman/ Kochmanski (Kochmann), Kojder (Keuder), Krauss (Krausz), Kassner, Kurc/ Kurcz (Kurz), Kuter (Kütter);

Lampart/Lempart (Lempard, Lamprecht), Lignar (Liegner), Linde, Linda, Lonc (Lanz), Lenard;

Macnar (Matzner), Matthorn, Mermer, Miler/Mylar (Müller), Megger, Majer/ Majerz/ Major (Maier, Mayer, Meier, Meyer), Meierth, Międlar (Mildner), Mika (Nitze), Misygar (Messinger);

Nachman, Nachtigal, Najbar/ Nejbar (Neiber, Neubauer), Neumaier, Neumayer, Niemeyer, Naumaier, Nigbor (Niggebuhr, Neubauer), Nikiel (Nickel), Niebel, Nojman (Neumann), Nauman;

Oberc (Oberst), Ochman (Ochmann), Olbrot (Albrecht, Olbricht);

Penar (Penner, Benner), Pojnar (Beuthner), Pulnar (Bullner), Prajsnar (Preisner), Prugar (Brügger), Pelc/ Pelczar (Pelz/ Pelzer), Polnar (Pojnar), Paetzhold, Poznar/Pyznar (Peisner, Beisner);

Rajchel (Reichel), Rejman (Reimann), Rozenbajger/Rozembeiger (Rosenberger), Rumpel, Runge, Rys (Reiss), Rothbart, Regel, Ross, Rautenkranz, Rupar (Rupper), Rygiel (Riegel), Rymar (Reimer), Riezer (Reiser), Ryzner (Riesner), Rysz (Reiss);

Sauhaar, Szajer (Scheier), Szelar/ Szeler (Scheller), Sziler/ Szylar/ Silar (Schiller)), Szmid/Szmyt (Schmied/ Schmidt), Szott (Schott), Solcz (Scholz), Szyndlar (Schindler), Struner, Szprynglar (Springler), Szajna/ Schajnar (Scheiner), Szreder (Schröder), Schweingreber, Strampe, Szlemp (Schlempp), Szloch (Schlacht), Szorf (Scharf), Szpilma (Spielmann), Szpunar (Spanner), Szpytma (Späthmann), Szrepfer (Schrepfer), Szturc (Sturz), Szulc (Schulz, Schultz), Schulzenhayn, Szwarc/Szworc (Schwarz), Szuba/ Szubart/ Szuber/ Szuwart/ Schubryt/ Szubrycht (Schubert/ Schubricht), Szuch (Schuh/ Schuch) Szuma (Schumann), Szumakier (Schuhmacher), Szuster (Schuster), Stygar (Steiger), Szul (Schull), Szular (Schuler), Szultys (Schultheiß), Szwech (Schwach);

Tasz (Tasch), Teczar (Tetzer), Tejchma (Teichmann), Telma (Tellmann), Trojnar (Treuner/ Dreher), Trygar (Träger), Tys (Theiss),Uberman (Übermann), Ulma (Uhlmann), Uchman (Uchmann);

Vlamann, Wal (Wahl), Weiss (Weys, Weisz, Wajs, Wais), Weissgerber (Weisgirb), Wencel (Wenzel), Weiner, Wenc (Wenz), Wojnar (Weiner), Wulw (Wulf, Wolf);

Zajdel (Seidel), Zöckler, Zwan (Schwan, Zwang), Zygar (Zieger)

  

Redaktor naczelny: Barbara Kędzierska
Wydawca
"Siedem - Barbara Kędzierska"
PORTAL INFORMACJI I OPINII
redakcja@czytajrzeszow.pl
35-026 Rzeszów, ul. Reformacka 4