[PODRÓŻE] Dawne miejsce władców. Po wielu wiekach udało się wrócić pierwotną formę

Dawne miejsce władców. Po wielu wiekach udało się wrócić pierwotną formę

KATEGORIA: PODRÓŻE / 2 czerwca 2019

Fasada katedry w Poznaniu z odsłoniętym wystrojem gotyckim.
Fot. wikimedia commons / Tomasz Barc.

Katedra Poznańska to jeden z najstarszych polskich kościołów i najstarsza polska katedra – z historią powstania od roku 968. Jej dokładna nazwa brzmi Bazylika Archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Świątynia znajduje się na Ostrowie Tumski w Poznaniu– obecnie jedynej z wielu niegdyś wysp w rozlewisku Warty. Historia tego miejsca liczy już ponad tysiąc lat! To na tej wyspie na Warcie już w IX wieku powstał pierwszy plemienny gród. Potem w X wieku zbudowano tu gród piastowski, który należał do jednych z bardziej znaczących grodów Wielkopolski (oprócz Gniezna, Giecza i Ostrowa Lednickiego). Ówczesne państwo Piastów nie miało stolicy w dzisiejszym znaczeniu tego słowa. Siedziby władcy mieściły się w wielu grodach – a w Poznaniu na miejscu dzisiejszego Kościoła NMP. Niedawno odkryto tu pozostałości umocnień drewniano-ziemnych grodu oraz książęcego palatium (wczesnopiastowskiego pałacu). Była to kiedyś budowla dwukondygnacyjna, kamienna, połączona z kaplicą pałacową Dobrawy, żony Mieszka I. Ta kaplica była zatem prawdopodobnie najstarszą świątynią chrześcijańską w Polsce, starsza nawet od katedr w Poznaniu i Gnieźnie.

Krótki rys historyczny dotyczący miejsca obecnej bazyliki: najpierw w X w. był tu kościół wczesnoromański; pierwsza katedra wzorowana była na kościołach karolińskich; potem wzniesiono wczesnogotyckie prezbiterium; korpus katedry jest gotycki zbudowany w wiekach XIV i XV; w latach 1636-1650 po pożarze dachu przebudowano katedrę w stylu barokowym; w 1787 r. po następnym wielkim pożarze przebudowano fasadę główną w stylu klasycystycznym; kolejne zniszczenia z II wojny światowej odsłoniły wiele pierwotnych, gotyckich elementów budowli – to pozwoliło wreszcie odrestaurować ją w średniowiecznej formie, jedynie z klasycystycznymi hełmami wież.

Fasada katedry w Poznaniu z nawarstwieniami wielu stylów.
Fotografia z pocz. XX wieku (Wirtualne Muzeum Historii Poznania – CYRYL)

Katedra ma 72 m długości i 36 m szerokości (łącznie z kaplicami). Jest to trójnawowa bazylika na planie krzyża otoczona wieńcem dwunastu kaplic (z czego dwie stanowią ramiona transeptu), dwóch zakrystii i kruchty południowej. Wieniec kaplic otaczających świątynię uniknął większych zniszczeń podczas pożaru w 1945 r. i do dziś zachował się ich oryginalny wystrój. W zewnętrznej bryle świątyni nietypowym elementem w polskiej architekturze są łuki przyporowe rozpięte nad dachami naw bocznych, a podpierające ściany nawy głównej. Jest to motyw zapożyczony z katedr francuskich. Główne wejście do świątyni stanowi odrestaurowany ostrołukowy portal z XV w., w którym umieszczono brązowe drzwi z 1979 r. Od zewnątrz przedstawiają one sceny z życia św. Piotra, zaś od wewnątrz św. Pawła. Nad drzwiami widoczny jest łaciński napis: PRIMA SEDES EPISCOPORUM POLONIAE (pierwsza siedziba biskupów Polski). Powyżej znajduje się wysokie, gotyckie okno z bogatym maswerkiem, a jeszcze wyżej szczyt z białymi blendami.

Na mnie duże wrażenie zrobił wielki ołtarz stanowiący prawdziwy klejnot katedry – w prezbiterium znajduje się poliptyk z przełomu XV i XVI wieku (ukończony w 1512 r.) zakupiony przez władze kościelne, wykonany w warsztacie wrocławskim. W kwaterze środkowej widać postacie Najświętszej Marii Panny, św. Barbary i św. Katarzyny. Na wewnętrznych stronach skrzydeł widnieje dwanaście świętych niewiast zgrupowanych w trójki.

Gotycki poliptyk ołtarza.
Fot. wikimedia commons / Hans A. Rosbach.

…i całe odrestaurowane gotyckie wnętrze.
Fot. wikimedia commons / David Castor.

Na koniec kilka ciekawostek – Katedra Poznańska jest prawdopodobnym miejscem chrztu Mieszka I oraz miejscem pochówku pierwszych władców Polski: księcia Mieszka I, króla Bolesława Chrobrego, króla Mieszka II, księcia Kazimierza Odnowiciela, księcia Przemysła I, króla Przemysła II. Niestety, z powodu wielokrotnych zniszczeń świątyni nie można dziś odnaleźć szczątków pierwszych władców Polski. W północnej wieży znajduje się wejście do podziemi, gdzie można obejrzeć w rezerwacie archeologicznym fragmenty katedry preromańskiej i romańskiej (mury z okrzesków oraz przedromańskie bazy kolumn), a także relikty grobowców, prawdopodobnie grobowce pierwszych władców Polski. Znajduje się tam również misa z X wieku (najprawdopodobniej chrzcielnica), z której być może przyjął chrzest Mieszko I oraz najbliżsi poddani.

Waldemar Szumny