Upamiętnienie strajków studenckich w Rzeszowie. Z ministrem Czarnkiem

KATEGORIA: HISTORIA / 27 maja 2022

Fot. Paweł Bialic

W piątek 27 maja w Rzeszowie odsłonięto tablicę upamiętniającą strajki studenckie z 1981 roku, które doprowadziły do powołania Niezależnego Zrzeszenia Studentów. W uroczystości udział wziął minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek.

Upamiętnienie strajków studenckich z 1981 roku

Obchody rozpoczęła msza św. pod przewodnictwem biskupa Jana Wątroby, odprawiona w bazylice OO. Bernardynów w Rzeszowie.

Tablica pamiątkowa, która znalazła się na budynku Uniwersytetu Rzeszowskiego przy ul. Grunwaldzkiej 13, gdzie kiedyś znajdowała się filia UMCS, upamiętniła strajki studenckie z 1981 roku, które doprowadziły do powołania Niezależnego Zrzeszenia Studentów. NZS było pierwszą niezależną organizacją studentów w krajach komunistycznych. Dzięki determinacji w całej Polsce uczelnie zyskały autonomię, a studenci dostęp do wiedzy i niezależną od władz komunistycznych organizację.

- Mamy wielki zaszczyt i honor być beneficjentami tego co zrobili dla nas działacze NZS. Żeby dążyć do ideałów, o które walczyli, trzeba było wykazać się niebywałą odwagą, to były zupełnie inne czasy - mówił przed odsłonięciem tablicy minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek.

Upamiętnienie powstało z inicjatywy Edwarda Lisa – współzałożyciela i pierwszego przewodniczącego Komisji Uczelnianej Niezależnego Zrzeszenia Studentów Filii UMCS w Rzeszowie oraz innych byłych członków NZS w związku z 40. rocznicą ww. strajków oraz powstaniem NZS.

- Czas ucieka i pomyśleliśmy, że należy zostawić jakiś materialny symbol tamtych wydarzeń i tego co uczyniliśmy wtedy. Chcemy by kolejne pokolenia pamiętały o tym gdy nas już zabraknie - powiedział Edward Lis.

W odsłonięciu tablicy udział wzięli przedstawiciele rzeszowskich uczelni wyższych, władz województwa, miasta Rzeszowa. Marszałek województwa Władysław Ortyl również podkreślał potrzebę podtrzymywania pamięci o wydarzeniach związanych z powstaniem NZS.

- Trzeba pamiętać, że te wydarzenia doprowadziły nas do tego co mamy teraz czyli wolności. Musimy o tym mówić również ludziom młodym, którzy nie pamiętają tamtych czasów - zaznaczył Władysław Ortyl.

Historia NZS

Niezależne Zrzeszenie Studentów w Rzeszowie, niezależna organizacja studencka na rzeszowskich uczelniach. Tymczasowy Komitet Założycielski NZS w Rzeszowie powstał 10 października 1980 r. w Wyższej Szkole Pedagogicznej z inicjatywy Radosława Wyrzykowskiego (I rok fizyki) i Jana Niemca (III rok nauczania początkowego), potem kolejno na Politechnice Rzeszowskiej, Akademii Rolniczej i Filii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

W lutym 1981 r. studenci przyłączyli się do łódzkiego strajku studentów oraz wspierali rolników strajkujących w siedzibie rzeszowskiej WRZZ (informacja, obsługa techniczna, kolportaż itp.). W tym samym miesiącu powołali Ogólnopolski Studencki Komitet Obrony Osób Więzionych za Przekonania (Marek Wójcik, R. Wyrzykowski). W marcu 1981 r. powstała Międzyuczelniana Komisja Koordynacyjna NZS (R. Wyrzykowski – WSP, Andrzej Lignarski – AR, Paweł Kufel – PRz, Marek Bialic – UMCS), walcząca m.in. o realizację postulatów łódzkich (np. reprezentacja studentów w senacie uczelni), organizująca akcje solidarnościowe i protestacyjne, m.in. po prowokacji bydgoskiej oraz po zamachu na Jana Pawła II („biały marsz”).

W marcu 1981 r. rozpoczęło działalność Centrum Informacji Akademickiej NZS przy WSP w Rzeszowie, wydające biuletyn informacyjny „CIA NZS” i niezależne pismo studenckie „Kontrapunkt”, w październiku 1981 r. zorganizowało krajowy zjazd biur informacyjnych NZS. Od 8 listopada – 13 grudnia 1981 r. trwały solidarnościowe strajki okupacyjne w obronie demokracji (sprawa Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu, później także Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarnictwa w Warszawie) kierowane przez Międzyuczelniany Komitet Strajkowy, z udziałem członków Socjalistycznego Związku Studentów Polskich. Pomimo sprzeciwu władz uczelni w czasie strajków zorganizowano zajęcia alternatywne. 3 grudnia 1981 r. powstała Regionalna Komisja Porozumiewawcza Szkół Wyższych w Rzeszowie.

Po 13 grudnia 1981 r. Jan Niemiec wysłał do rektora WSP, a także do Sejmu i Rady Państwa PRL oraz Episkopatu Polski indywidualny protest wobec wprowadzenia stanu wojennego. Najaktywniejszych działaczy studenckich internowano, aresztowano, relegowano z uczelni i poddawano stałej inwigilacji. Jednocześnie istniały tajne struktury – Akademicki Ruch Oporu, które wydawały biuletyn ARO (1982). Wszelkie jawne inicjatywy powodowały represje – np. marzec 1983 r. studenci III roku fizyki WSP, Andrzej Wontor i Krzysztof Lorenc (NZS), zostali skreśleni z listy studentów za zgłoszenie rektorowi Grupy Inicjatywnej Samorządu Studenckiego. Wnioski o ponowną rejestrację NZS odrzucono jeszcze listopad - grudzień 1988 r.

Reaktywowana 22 lutego 1989 r. Międzyuczelniana Komisja Koordynacyjna NZS Rzeszów (przew. Kazimierz Gacek, UMCS) wspierała KO, uczestniczyła w wyborach samorządowych. Później nastąpił zwrot w stronę polityki (współpraca z Ligą Republikańską, Federacją Anarchistyczną itp.), który nie spotkał się z szerszym poparciem studentów. Dopiero po ponownym wpisaniu rzeszowskiego NZS do rejestru organizacji uczelnianych (na WSP 23 lutego 1989 r.) sprawy studenckie odzyskały podstawowe znaczenie (m.in. odpłatność za studia, zniżki kolejowe; sekcje tematyczne), szczególnie za kadencji Mateusza Hołojucha (2000-2001) i Marcina Wąsika (od listopada 2001 r.).

Karol Woliński

Zdjęcia: Paweł Bialic