Obchody 83. rocznicy obrony Rzeszowa. IPN odsłoni wyjątkową tablicę

KATEGORIA: HISTORIA / 5 września 2022

Fot. Karol Woliński

W dniach 8-9 września miejscowy oddział Instytutu Pamięci Narodowej planuje uroczyste upamiętnienie obrony Rzeszowa z września 1939 roku. Jednym z punktów uroczystości będzie odsłonięcie tablicy upamiętniającej poległych polskich żołnierzy, która ma niezwykle ciekawą historię.

83 lata od obrony Rzeszowa

Wydarzenia organizowane przez rzeszowski IPN mają związek z rocznicą wybuchu II wojny światowej oraz pamięcią o poległych w obronie Rzeszowa we wrześniu 1939 roku. 83 lata temu, właśnie 8 września wojska niemieckie dotarły do Rzeszowa, którego bronił 24. Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego będący częścią 10. Brygady Kawalerii, dowodzonej przez płk. Stanisława Maczka.

- 24 Pułk Ułanów dowodzony przez Kazimierza Dworaka organizował obronę 3 szwadronami, obstawiał zachodnie i południowe krańce Rzeszowa. 8 września doszło do starć z Niemcami, najbardziej dramatyczny przebieg tych działań miał miejsce w rejonie Boguchwały, gdzie walczył 3. szwadron dowodzony przez por. Romualda Radziwiłowicza - wyjaśnia dyrektor rzeszowskiego oddziału IPN Dariusz Iwaneczko.

Fot. Karol Woliński

Żołnierze 24. Pułku Ułanów toczyli bój o Rzeszów do późnej nocy i następnie otrzymali rozkaz wycofania się w kierunku Łańcuta, gdzie stacjonował 10. Pułk Strzelców Konnych W walkach o Rzeszów i Łańcut ginie 8 żołnierzy.

- Ofiary to żołnierze 24. Pułku Ułanów oraz dwóch żołnierzy 1. Pułku Korpusu Obrony Pogranicza. Straty Niemców były zdecydowanie wyższe - podkreśla dyrektor IPN.

24. Pułk Ułanów po kampanii wrześniowej następnie został odtworzony we Francji, gdzie wchodził w skład 10. Brygady Kawalerii Pancernej. W latach 1940-1947 w Polskich Siłach Zbrojnych, początkowo jako pułk zmotoryzowany, od 1942 r. pułk pancerny. W latach 1944-1945 wziął udział w kampanii wojennej w północno-zachodniej Europie. W 1966 r. sztandar 24. Pułku Ułanów został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za czyny niezwykłego męstwa dokonane podczas II wojny światowej.

Fot. Karol Woliński

Ciekawa historia tablicy

W latach 60. minionego wieku żołnierze, którzy należeli do 24. Pułku Ułanów wyszli z inicjatywą upamiętnienia wydarzeń z września 1939 roku. W 1966 roku odsłonięto pomnik w Kraśniku, który stoi do dzisiaj. W Rzeszowie natomiast miała zostać odsłonięta tablica ku pamięci żołnierzy, którą udało się już nawet odlać. Ostatecznie do upamiętnienia nie doszło ze względów politycznych.

- Z naszej kwerendy historycznej wynika, że ówczesne władze oświatowe i Komitet Miejski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, zablokowały odsłonięcie tablicy na budynku obecnej Szkoły Podstawowej nr 10 na wylocie w kierunku Boguchwały - zaznacza Dariusz Iwaneczko.

Wydawało, się że na tym historia upamiętnienia działań 24. Pułku Ułanów w tej formie się zakończy. Jednak w poprzednim roku w piwnicy budynku IPN przy ul. Szopena znaleziono bardzo zniszczony i zaśniedziały przedmiot przypominający tablicę z wyrytymi napisami.

- Początkowo nie wiedzieliśmy kto jest jej autorem, napisy były bardzo nieczytelne - podkreśla Dariusz Iwaneczko.

Fot. Karol Woliński

Znalezisko finalnie okazało się wspomnianą tablicą, która miała być upamiętnieniem obrony Rzeszowa w latach 60. i prawdopodobnie przeleżała w tym budynku kilkadziesiąt lat. Gdy udało się odczytać inskrypcję i okazało się, że napis dotyczy walk wrześniowych, IPN od razu zdecydował się na jej renowację.

Odnowiona tablica już została zamontowana na budynku IPN w Rzeszowie przy ul. Słowackiego. Jej uroczyste odsłonięcie ma być jednym z głównych punktów uroczystości związanych z rocznicą obrony Rzeszowa, które odbędą się 8 września.

- Inicjatorzy odsłonięcia tej tablicy prawdopodobnie nie marzyli nawet, że kilkadziesiąt lat później, już w wolnej Polsce, ktoś zechce na powrót upamiętnić ułanów walczących w obronie Rzeszowa i Łańcuta. Dlatego chcemy to zrobić na budynku IPN w odpowiedni uroczysty sposób - podkreślał Dariusz Iwaneczko.

Zaplanowane na czwartek, 8 września o godz. 11.15 odsłonięcie tablicy oraz apel poległych poprzedzi msza święta (o godz. 10.00) w kościele pod wezwaniem Świętego Krzyża przy ul. 3 Maja oraz przemarsz z kompanią honorową przed budynek rzeszowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Fot. Karol Woliński

Piknik i spektakl

Oprócz uroczystego odsłonięcia tablicy poświęconej żołnierzom 24. Pułku Ułanów, w ramach obchodów rocznicowych, 8 września odbędzie się również Piknik Edukacyjny Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, służb mundurowych i grup rekonstrukcyjnych. W planie prezentacja jednostek wojskowych, rekonstrukcje historyczne, gry edukacyjne, atrakcje dla grup szkolnych, rodzin z dziećmi oraz mieszkańców.

- Będzie można zobaczyć pojazdy militarne z epoki i współczesne, także umundurowanie, pojawią się też prawdziwi ułani - mówi Jakub Izdebski, naczelnik oddziałowego biura edukacji w rzeszowskim IPN.

Piknik odbędzie się w godzinach 12-15 na terenie siedziby Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie przy ul. Słowackiego 18.

Kolejnym wydarzeniem upamiętniającym obrońców Rzeszowa będzie spektakl muzyczny „Przedwojenna Kawiarnia” w reżyserii Jana Nowary w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie.

Spektakl nawiązuje do 20-lecia międzywojennego – czasu niełatwej budowy suwerennego państwa, ale i radości z odzyskanej po dwóch wiekach niepodległości. Przeboje Hanki Ordonówny, filmowe hity Eugeniusza Bodo, których melodie rozbrzmiewały na dancingach i scenach przypomną aktorzy Teatru im. W. Siemaszkowej.

- Dedykujemy ten spektakl wszystkim poległym obrońcom ojczyzny z września 1939 roku. Jeszcze są wejściówki, można je odebrać w siedzibie IPN przy ul. Słowackiego w godzinach 8-15. Każdy może odebrać bilet dla siebie i osoby towarzyszącej - dodaje Jakub Izdebski.

Widowisko zaplanowano na 8 września na godzinę 18.00.

Fot. Karol Woliński

Konferencja popularno-naukowa

Ostatnim akcentem wydarzeń związanych z rocznica obrony Rzeszowa będzie konferencja popularno- naukowa, która odbędzie się w piątek 9 września w Letnim Pałacu Lubomirskich (ul. Dekerta 2). Poniżej znajduje się szczegółowa rozpiska wystąpień.

10:00 - rozpoczęcie konferencji

10:20 - Zdzisław Winkler (Muzeum Regionalne w Kraśniku z Filią 24. Pułku Ułanów) 24. Pułk Ułanów w latach 1920-1939

10:40 - dr Jerzy Majka 24. Pułk Ułanów w kampanii wrześniowej 1939 r.

11:00 - przerwa kawowa

11:30 - dr Piotr Chmielowiec (OBBH IPN w Rzeszowie) 24. Pułk Ułanów w Polskich Siłach Zbrojnych

11:50 - dr hab. Dariusz Iwaneczko (dyrektor IPN Oddział w Rzeszowie) „Zapomniana tablica”. Historia upamiętnienia 24. Pułku Ułanów w Rzeszowie

12:10 - dr Lucjan Fac (Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej) Prezentacja publikacji pt. „Gen. Stanisław Maczek” autorstwa dr. Jerzego Majki

12:30 - podsumowanie i zakończenie konferencji

Karol Woliński

Fot. IPN

Fot. IPN

  

Redaktor naczelny: Barbara Kędzierska
Wydawca
"Siedem - Barbara Kędzierska"
PORTAL INFORMACJI I OPINII
redakcja@czytajrzeszow.pl
35-026 Rzeszów, ul. Reformacka 4