Modernistyczną mozaikę odsłonięto na dworcu PKP Rzeszów Główny

KATEGORIA: KULTURA / 5 marca 2023

Fot. Bartosz Podubny/WUOZ

Odsłonięta mozaika z lat 60-tych XX w. stanowi najcenniejszy zachowany w całości element dekoracyjny wnętrza rzeszowskiego dworca kolejowego z tego okresu.

O osłonięciu interesującej dekoracji ściennej podczas trwania prac remontowo-budowlanych związanych z przebudową Dworca PKP w Rzeszowie w sali dawnej restauracji poinformował Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków z/s w Przemyślu. Zachowana mozaika przedstawia kompozycję abstrakcyjną, organiczną z elementami informel (z francuskiego art informel – sztuka bezkształtna).

- Wykorzystano w niej kamienie - materiał ogólnie dostępny, uważany za małowartościowy i przypadkowy. Całość tworzy relief, w którym malarstwo ścienne przeplata się z fragmentami zaprawy z zatopionymi w niej kamieniami. Do wykonania mozaiki użyte zostały wielobarwne otoczaki, nasączane olejami w celu zachowania w ścianie ich naturalnego połysku i koloru mokrego kamienia - wyjaśnia Elżbieta Wiącek-Lach, konserwator zabytków pełniąca nadzór konserwatorski nad inwestycją.

Fragmenty polichromowane wykonano w technice olejnej przy użyciu naturalnych pigmentów ziemnych, tj. ochry, ugry i umbry. Powierzchnię obiektu zabezpieczono warstwą werniksu damarowego, który po latach drastycznie pociemniał i spowodował zmianę pierwotnej kolorystyki.

Fot. Bartosz Podubny/WUOZ

Kto był autorem?

Nie jest znany autor projektu oraz wykonawca. - Ze względu na wymienione wyżej charakterystyczne cechy, tj. zastosowane materiały oraz łączenie mozaiki z malarstwem ściennym, należy przypuszczać, że twórcami kompozycji byli Hanna i Gabriel Rechowiczowie - uważa Elżbieta Wiącek-Lach.

Tworzyli oni w dobie modernizmu, a ich monumentalne mozaiki oraz polichromie dekorowały reprezentacyjne budynki użyteczności publicznej z tego okresu tj. „Dom Chłopa” (obecnie Hotel Gromada Centrum - mozaiki zachowane częściowo ponieważ w latach 1998–2002 budynek został poddany remontowi, w wyniku którego znaczna część dekoracji została pokryta tynkiem) oraz Supersam w Warszawie (zburzony w 2006 r.). - Przykładem twórczości tych artystów była do niedawna dekoracja ścienna (mozaika oraz polichromia) w sali koncertowej oraz na elewacji zewnętrznej Miejskiego Domu Kultury w Łańcucie - zaznacza konserwator.

Odkryta mozaika jest jednym z niewielu tego typu projektów zrealizowanych i zachowanych do dnia dzisiejszego na terenie Rzeszowa. - Forma oraz technologia wykonania kompozycji oddaje charakter i idee sztuki modernistycznej - uważa Wiącek-Lach.

Fot. Bartosz Podubny/WUOZ

Jak informuje konserwator, w ramach prowadzonej inwestycji planowana jest konserwacja techniczna i estetyczna obiektu, służąca zahamowaniu procesu destrukcji oraz przywróceniu jego pierwotnych walorów estetycznych. - Ponowna ekspozycja mozaiki jest zgodna z założeniami przebudowy Dworca PKP, która ma na celu przywrócenie obiektowi modernistycznego charakteru. Mozaika stanowi najcenniejszy zachowany w całości element dekoracyjny wnętrza Dworca z tego okresu - podkreśla Elżbieta Wiącek-Lach.

Przebudowa Dworca PKP Rzeszów Główny

Przebudowa budynku dworca jest częścią większego przedsięwzięcia – Rzeszowskiego Centrum Komunikacyjnego realizowanego przez Polskie Koleje Państwowe wraz z miastem.

Dworzec PKP Rzeszów Główny odzyska jednolity, modernistyczny charakter, który został zmieniony od czasów jego przebudowy w latach 60. XX wieku przez historyzujące nawiązania do XIX-wiecznych początków obiektu, które wprowadzono w trakcie przebudowy w 2008 r.

Zmiany będą widoczne przede wszystkim na elewacji dworca. Zostaną z niej usunięte łuki nad wejściem głównym oraz dobudowana, historyzująca attyka z elektronicznym zegarem. Modernistycznego charakteru budynkowi doda również stolarka okienna i drzwiowa stylizowana na tę z lat 60. XX wieku. Renowację przejdzie okładzina elewacji wykonana z granitu i piaskowca.

Fot. Bartosz Podubny/WUOZ

W części administracyjnej budynek (od strony zachodniej i wschodniej) zostanie otynkowany i pomalowany w odcieniach szarości. Na szczycie fasady, w części zachodniej, zdecydowano się na przywrócenie elektronicznego, wielkoformatowego zegara z dwoma wyświetlaczami od strony zachodniej i placu przed dworcem. Z kolei nad naświetlem holu od strony miasta i peronów pojawi się podświetlany napis z logotypem PKP i nazwą dworca.

Zdecyduje konserwator

Wnętrze budynku również zmieni swój wygląd, choć jak ostatecznie będzie się ono prezentować, dowiemy się po przeprowadzeniu badań konserwatorskich. W latach 60. XX wieku hol zdobiła modernistyczna polichromia, która być może zostanie odtworzona. Jeśli nie, to renowacji będą poddane dwie mozaiki ścienne obecnie znajdujące się w holu dworca. Decyzja należy do konserwatora.

Hol o powierzchni prawie 350 m kw. pełniący jednocześnie funkcję poczekalni będzie utrzymany w jasnej kolorystyce, ze znacznym dostępem światła dziennego poprzez okna znajdujące się w elewacji. Jego sufit zaprojektowano w formie lameli (listew dekoracyjnych) z wkomponowanym w niego nowoczesnymi oprawami świetlnymi. We wnętrzu znajdą się również elektroniczne tablice przyjazdów i odjazdów pociągów, gabloty z rozkładami jazdy, zegar oraz ławki wyposażone w porty do ładowania urządzeń mobilnych. We wschodniej części holu zlokalizowano pomieszczenia kas biletowych, a resztę powierzchni na parterze zajmą pomieszczenia handlowo-usługowe na wynajem.

Fot. Bartosz Podubny/WUOZ

Nowością w holu będą schody i winda prowadzące na poziom –1. Dostaniemy się z niego do parkingu podziemnego będącego częścią centrum komunikacyjnego. Na poziomie –1 zlokalizowano również toalety, pomieszczenia na wynajem oraz zaplecze techniczne budynku. Natomiast na piętrze dworca znajdą się posterunek Straży Ochrony Kolei oraz biura przeznaczone dla spółek kolejowych i na wynajem.

Poza przywróceniem dworcowi modernistycznego charakteru i poprawie komfortu podróżnych budynek zostanie w pełni przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami poprzez likwidację barier architektonicznych oraz wprowadzenie szereg usprawnień. W przestrzeniach związanych z obsługa podróżnych pojawią się ścieżki prowadzące, oznaczenia w alfabecie Braille’a, plany dotykowe z nazwą dworca oraz urządzenia wspomagające współpracę z aparatami słuchowymi przy okienkach kasowych. Do komunikacji w budynku, oprócz klatek schodowych, będą służyć też windy.

Fot. Polskie Koleje Państwowe S.A.

Inwestycja polegająca na przebudowie dworca Rzeszów Główny realizowana przez PKP S.A. jest częścią większego przedsięwzięcia – Rzeszowskiego Centrum Komunikacyjnego, którego utworzenie zakłada również nowe zagospodarowanie placu przed dworcem oraz budowę parkingu podziemnego (w zakresie miasta), a także modernizację elementów infrastrukturalnych stacji (w zakresie PKP Polskich Linii Kolejowych). Część miejską współfinansują fundusze europejskie z Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020.

Koszt przebudowy dworca Rzeszów Główny to 22,69 mln złotych brutto. Inwestorem są Polskie Koleje Państwowe S.A., a wykonawcą robót realizowanych w formule „Projektuj i buduj” – Budimex S.A. Planowany termin zakończenia inwestycji to koniec 2023 roku.

Red.