Obchody 83. rocznicy obrony Rzeszowa. IPN odsłoni wyjątkową tablicę
KATEGORIA: HISTORIA / 5 września 2022
W dniach 8-9 września miejscowy oddział Instytutu Pamięci Narodowej planuje uroczyste upamiętnienie obrony Rzeszowa z września 1939 roku. Jednym z punktów uroczystości będzie odsłonięcie tablicy upamiętniającej poległych polskich żołnierzy, która ma niezwykle ciekawą historię.
83 lata od obrony Rzeszowa
Wydarzenia organizowane przez rzeszowski IPN mają związek z rocznicą wybuchu II wojny światowej oraz pamięcią o poległych w obronie Rzeszowa we wrześniu 1939 roku. 83 lata temu, właśnie 8 września wojska niemieckie dotarły do Rzeszowa, którego bronił 24. Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego będący częścią 10. Brygady Kawalerii, dowodzonej przez płk. Stanisława Maczka.
- 24 Pułk Ułanów dowodzony przez Kazimierza Dworaka organizował obronę 3 szwadronami, obstawiał zachodnie i południowe krańce Rzeszowa. 8 września doszło do starć z Niemcami, najbardziej dramatyczny przebieg tych działań miał miejsce w rejonie Boguchwały, gdzie walczył 3. szwadron dowodzony przez por. Romualda Radziwiłowicza - wyjaśnia dyrektor rzeszowskiego oddziału IPN Dariusz Iwaneczko.
Żołnierze 24. Pułku Ułanów toczyli bój o Rzeszów do późnej nocy i następnie otrzymali rozkaz wycofania się w kierunku Łańcuta, gdzie stacjonował 10. Pułk Strzelców Konnych W walkach o Rzeszów i Łańcut ginie 8 żołnierzy.
- Ofiary to żołnierze 24. Pułku Ułanów oraz dwóch żołnierzy 1. Pułku Korpusu Obrony Pogranicza. Straty Niemców były zdecydowanie wyższe - podkreśla dyrektor IPN.
24. Pułk Ułanów po kampanii wrześniowej następnie został odtworzony we Francji, gdzie wchodził w skład 10. Brygady Kawalerii Pancernej. W latach 1940-1947 w Polskich Siłach Zbrojnych, początkowo jako pułk zmotoryzowany, od 1942 r. pułk pancerny. W latach 1944-1945 wziął udział w kampanii wojennej w północno-zachodniej Europie. W 1966 r. sztandar 24. Pułku Ułanów został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za czyny niezwykłego męstwa dokonane podczas II wojny światowej.
Ciekawa historia tablicy
W latach 60. minionego wieku żołnierze, którzy należeli do 24. Pułku Ułanów wyszli z inicjatywą upamiętnienia wydarzeń z września 1939 roku. W 1966 roku odsłonięto pomnik w Kraśniku, który stoi do dzisiaj. W Rzeszowie natomiast miała zostać odsłonięta tablica ku pamięci żołnierzy, którą udało się już nawet odlać. Ostatecznie do upamiętnienia nie doszło ze względów politycznych.
- Z naszej kwerendy historycznej wynika, że ówczesne władze oświatowe i Komitet Miejski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, zablokowały odsłonięcie tablicy na budynku obecnej Szkoły Podstawowej nr 10 na wylocie w kierunku Boguchwały - zaznacza Dariusz Iwaneczko.
Wydawało, się że na tym historia upamiętnienia działań 24. Pułku Ułanów w tej formie się zakończy. Jednak w poprzednim roku w piwnicy budynku IPN przy ul. Szopena znaleziono bardzo zniszczony i zaśniedziały przedmiot przypominający tablicę z wyrytymi napisami.
- Początkowo nie wiedzieliśmy kto jest jej autorem, napisy były bardzo nieczytelne - podkreśla Dariusz Iwaneczko.
Znalezisko finalnie okazało się wspomnianą tablicą, która miała być upamiętnieniem obrony Rzeszowa w latach 60. i prawdopodobnie przeleżała w tym budynku kilkadziesiąt lat. Gdy udało się odczytać inskrypcję i okazało się, że napis dotyczy walk wrześniowych, IPN od razu zdecydował się na jej renowację.
Odnowiona tablica już została zamontowana na budynku IPN w Rzeszowie przy ul. Słowackiego. Jej uroczyste odsłonięcie ma być jednym z głównych punktów uroczystości związanych z rocznicą obrony Rzeszowa, które odbędą się 8 września.
- Inicjatorzy odsłonięcia tej tablicy prawdopodobnie nie marzyli nawet, że kilkadziesiąt lat później, już w wolnej Polsce, ktoś zechce na powrót upamiętnić ułanów walczących w obronie Rzeszowa i Łańcuta. Dlatego chcemy to zrobić na budynku IPN w odpowiedni uroczysty sposób - podkreślał Dariusz Iwaneczko.
Zaplanowane na czwartek, 8 września o godz. 11.15 odsłonięcie tablicy oraz apel poległych poprzedzi msza święta (o godz. 10.00) w kościele pod wezwaniem Świętego Krzyża przy ul. 3 Maja oraz przemarsz z kompanią honorową przed budynek rzeszowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.
Piknik i spektakl
Oprócz uroczystego odsłonięcia tablicy poświęconej żołnierzom 24. Pułku Ułanów, w ramach obchodów rocznicowych, 8 września odbędzie się również Piknik Edukacyjny Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, służb mundurowych i grup rekonstrukcyjnych. W planie prezentacja jednostek wojskowych, rekonstrukcje historyczne, gry edukacyjne, atrakcje dla grup szkolnych, rodzin z dziećmi oraz mieszkańców.
- Będzie można zobaczyć pojazdy militarne z epoki i współczesne, także umundurowanie, pojawią się też prawdziwi ułani - mówi Jakub Izdebski, naczelnik oddziałowego biura edukacji w rzeszowskim IPN.
Piknik odbędzie się w godzinach 12-15 na terenie siedziby Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie przy ul. Słowackiego 18.
Kolejnym wydarzeniem upamiętniającym obrońców Rzeszowa będzie spektakl muzyczny „Przedwojenna Kawiarnia” w reżyserii Jana Nowary w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie.
Spektakl nawiązuje do 20-lecia międzywojennego – czasu niełatwej budowy suwerennego państwa, ale i radości z odzyskanej po dwóch wiekach niepodległości. Przeboje Hanki Ordonówny, filmowe hity Eugeniusza Bodo, których melodie rozbrzmiewały na dancingach i scenach przypomną aktorzy Teatru im. W. Siemaszkowej.
- Dedykujemy ten spektakl wszystkim poległym obrońcom ojczyzny z września 1939 roku. Jeszcze są wejściówki, można je odebrać w siedzibie IPN przy ul. Słowackiego w godzinach 8-15. Każdy może odebrać bilet dla siebie i osoby towarzyszącej - dodaje Jakub Izdebski.
Widowisko zaplanowano na 8 września na godzinę 18.00.
Konferencja popularno-naukowa
Ostatnim akcentem wydarzeń związanych z rocznica obrony Rzeszowa będzie konferencja popularno- naukowa, która odbędzie się w piątek 9 września w Letnim Pałacu Lubomirskich (ul. Dekerta 2). Poniżej znajduje się szczegółowa rozpiska wystąpień.
10:00 - rozpoczęcie konferencji
10:20 - Zdzisław Winkler (Muzeum Regionalne w Kraśniku z Filią 24. Pułku Ułanów) 24. Pułk Ułanów w latach 1920-1939
10:40 - dr Jerzy Majka 24. Pułk Ułanów w kampanii wrześniowej 1939 r.
11:00 - przerwa kawowa
11:30 - dr Piotr Chmielowiec (OBBH IPN w Rzeszowie) 24. Pułk Ułanów w Polskich Siłach Zbrojnych
11:50 - dr hab. Dariusz Iwaneczko (dyrektor IPN Oddział w Rzeszowie) „Zapomniana tablica”. Historia upamiętnienia 24. Pułku Ułanów w Rzeszowie
12:10 - dr Lucjan Fac (Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej) Prezentacja publikacji pt. „Gen. Stanisław Maczek” autorstwa dr. Jerzego Majki
12:30 - podsumowanie i zakończenie konferencji
Karol Woliński